روش‌های کنترل دردهای سرطانی

سرطان بیماری سختی است که علائم و عوارض ناخوشایندی نیز بر جای می‌گذارد و زندگی بیمار را دستخوش تغییر می‌کند. یکی از این مشکلات که بیماران را در طول مدت بیماری بسیار آزار می‌دهد، احساس درد است؛ دردهایی که به دلایل مختلف ایجاد شده و با پیشرفت بیماری بر شدتش افزوده می‌شود.

بنابراین یکی از مهم‌ترین پرسش‌‌های بیماران مبتلا به سرطان درباره نحوه کنترل و کاهش چنین دردهایی است تا کیفیت زندگی‌شان در دوره بیماری بهبود یابد؛ اما آیا واقعا می‌توان این دردها را کنترل کرد؟

دکتر نوید ابوالاحرار، فلوشیپ فوق تخصصی درد در گفت‌وگو با «جام‌جم» ضمن بیان این‌که دردها به سه گروه متفاوت تقسیم می‌شود، چنین توضیح می‌دهد: دردهای حاد به دلیل آسیبی که به بدن وارد می‌شود و در اثر تحریک گیرنده‌های درد در نقاط مختلف بدن روی می‌دهد که اغلب به صورت نا‌گهانی و شدید بروز کرده و معمولا به محض برطرف شدن آسیب، درد هم از بین می‌رود؛ به‌عنوان مثال دردی که در اثر بریدگی قسمتی از بدن ایجاد می‌شود، دردی حاد است که به صورت تیز و برنده آن را احساس می‌کنیم و بهترین روش درمان این نوع دردها هم مصرف مسکن‌های غیراستروئیدی مانند بروفن و داروهای مشابه آن است. در مواردی که درد شدیدتر باشد نیز باید به کمک مخدرها درد را کنترل کرد.

وی با اشاره به دسته دوم دردها، می‌افزاید: دردهای مزمن معمولا در اثر ادامه یافتن دردهای حاد ایجاد می‌شود. البته در این شرایط منشأ درد دیگر وجود ندارد، ولی به دلیل ادامه یافتن درد، شبکه عصبی که آن را منتقل می‌کند دچار تحریک خود به خود خواهد شد بنابراین درد بدون وجود عامل خارجی، ایجاد شده و ادامه پیدا می‌کند. درد ناشی از زونا نمونه‌ای از این نوع درد است که پس از برطرف شدن جوش‌های زونا، احساس درد ادامه خواهد داشت.

دکتر ابوالاحرار به دردهای دسته سوم که همان دردهای سرطانی است، اشاره می‌کند و می‌گوید: دردهای سرطانی ترکیبی از دردهای حاد و مزمن است که به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. البته باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که در این شرایط از بین رفتن کامل درد بندرت اتفاق می‌افتد. بنابراین هدف از درمان دردهای مزمن و سرطانی، کنترل و کاهش آن به میزان قابل تحمل و به حدی است که در زندگی روزانه بیمار اختلالی ایجاد نکند.

چرا این دردها ایجاد می‌شود؟

وقتی دردی در بدن‌مان حس می‌کنیم، اول از همه به دنبال عامل ایجادکننده آن هستیم. گاهی عامل ایجاد درد مشخص است و آن را براحتی پیدا می‌کنیم، در حالی که در شرایطی هم متوجه علت آن نخواهیم شد، اما دردهای سرطانی نیز به دلایل خاصی ایجاد می‌شود؛ از رشد توده سرطانی گرفته تا عوارض ناخواسته ناشی از درمان.

دکتر ابوالاحرار در این زمینه می‌گوید: یکی از علل ایجاد دردهای سرطانی، رشد و بزرگ شدن تومور است؛ این رشد سریع و غیرطبیعی از طرفی موجب کاهش فضای کافی برای سایر سلول‌های آن بافت و در نتیجه فشار به آنها شده و از سوی دیگر با رسیدن به نواحی محیطی بافت، موجب وارد شدن فشار به ساختمان‌ها و بافت‌های مجاور می‌شود. بنابراین این فشارهای داخلی و خارجی عامل ایجاد درد در همان بافت و بافت‌های مجاور خواهد بود.

به گفته وی، بتدریج و با رشد بیشتر تومور، مقدار مواد غذایی و اکسیژنی که به سلول‌ها می‌رسد نیز کاهش می‌یابد و در نتیجه سلول‌های تومور دچار مرگ سلولی می‌شود که این موضوع هم می‌تواند عامل ایجاد درد باشد.

دکتر ابوالاحرار می‌افزاید: پخش شدن و دست‌اندازی سلول‌های سرطانی به سایر بافت‌ها (متاستاز) نیز از دیگر علت‌های ایجاد درد است. این سلول‌ها می‌تواند به بافت‌های مختلف بدن مانند استخوان، ریه و کبد دست‌اندازی کند و موجب بروز مشکل شود.

وی یادآور می‌شود: علاوه بر این موارد، فشار وارد شده از طرف توده بدخیم، تجمع سلول‌های سیستم ایمنی بدن در اطراف سلول‌های سرطانی و واکنش‌های مختلف دفاعی و واسطه‌های آزاد شده نیز از دیگر علل ایجاد درد است. همچنین در روند درمان این بیماران، از داروها و روش‌های مختلفی مانند شیمی درمانی نیز استفاده می‌شود که هریک از آنها در کنار تاثیرات درمانی، عوارض جانبی و ناخواسته‌ای دارد که می‌تواند موجب ایجاد یا تشدید درد در بیماران مبتلا به بدخیمی شود.

چطور این دردها را کنترل کنیم؟

تحمل درد همیشه سخت است و زمانی که این درد ناشی از سرطان باشد، تحملش دشوارتر هم می‌شود، بویژه زمانی که بیمار دچار مشکلات روحی شده و آستانه تحملش هم پایین آمده است، بنابراین بهترین کار این است که به شیوه‌هایی صحیح به فکر کنترل چنین دردهایی باشیم تا بیمار و خانواده‌اش زندگی راحت‌تری را تجربه کنند.

دکتر ابوالاحرار با اشاره به این‌که دردهای سرطانی ترکیبی از دو نوع درد مزمن و حاد است، یادآور می‌شود: برای کنترل چنین دردهایی در مراحل اولیه سعی می‌کنیم با استفاده از مسکن‌های ساده مانند آسپرین و استامینوفن درد بیمار را کنترل کنیم و زمانی که درد شدیدتر باشد از مسکن‌های قوی‌تر مثل بروفن کمک می‌گیریم.

به گفته وی زمانی که شدت درد افزایش می‌یابد دیگر به کمک یک نوع دارو نمی‌توانیم مشکل را حل کنیم؛ چون اگر ناچار باشیم مقدار مصرف دارو را افزایش دهیم، عوارض بیشتری هم ایجاد شده و در نتیجه اثربخشی دارو کمتر می‌شود ضمن این‌که ممکن است نسبت به آن دارو تحمل و مقاومت هم ایجاد شود. به همین دلیل در چنین شرایطی باید از ترکیب دو یا چند دارو از دسته‌های دارویی مختلف استفاده کنیم.

دکتر ابوالاحرار می‌افزاید: این شیوه‌ها برای کنترل دردهای منتشر است، ولی گاهی درد به یک قسمت خاص محدود می‌شود؛ مثلا در سرطان‌های معده، شبکه عصبی‌ای که پشت معده وجود دارد درگیر می‌شود که باید اقدامات خاصی برای آن انجام داد. یکی از شیوه‌های کنترل درد در این شرایط تخریب شبکه عصبی است؛ چون در این مواقع معمولا سرطان به حدی پیشرفته است که درمان دیگری نداریم و نمی‌توانیم عامل ایجاد درد را حذف کنیم، بنابراین ناچاریم علامت درد را از بین ببریم.

وی در مورد کنترل درد در مراحل پایانی بیماری که تومور گسترش یافته است، می‌گوید: در چنین شرایطی به دلیل درگیری اعصاب مختلف باید از روش فراگیرتری برای کنترل درد استفاده کنیم بنابراین در این روش شلنگ‌ خیلی نازکی کنار نخاع قرار می‌دهیم و آن را به پمپ‌های زیرپوستی متصل می‌کنیم؛ داخل پمپ‌ها هم مقداری مورفین و دیگر ترکیبات دارویی ذخیره می‌شود تا آنها به تدریج دارو را کنار نخاع آزاد کنند. این کار کمک می‌کند با مقدار خیلی کمتری از دارو، درد بیمار کاهش یافته و کنترل شود.

البته این روش، علاوه بر تاثیرات مثبت، خطرات، عوارض و هزینه بیشتری نیز برای بیمار دربر دارد. در ضمن، نگهداری بیمار هم نیازمند دقت، تجربه و آموزش بیشتری است.

بهبود کیفیت زندگی

دکتر ابوالاحرار می‌گوید: ایجاد درد از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است؛ جنبه‌های روحی، اجتماعی و اقتصادی مثلا گاهی ممکن است علاوه بر پیشرفته بودن سرطان و ایجاد درد ناشی از آن، بیمار دچار افسردگی هم بوده و فعالیتش نیز کاهش یافته باشد؛ بنابراین در این شرایط لازم است همراه با برنامه‌های کاهش درد، از مشاوره روا‌ن‌شناسی نیز برای بیمار کمک بگیریم و سعی کنیم با همکاری روانپزشکان و روان‌شناسان شرایط روحی بیمار را بهبود بخشیم. علاوه بر این، همکاران متخصص پزشکی ورزشی یا طب فیزیکی و توانبخشی نیز باید در این زمینه همکاری کرده تا وضع جسمانی بیمار هم بهتر از قبل شود.

بنابراین با همکاری‌ متخصصان مختلف می‌توان درد، ناتوانی و افسردگی بیمار را بهبود بخشید و شرایط را به نحوی کنترل کرد که کیفیت زندگی بیمار افزایش یابد