گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند
گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند

گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند

مطالب علمی و پژوهشی در زمینه ورزش

فاکتورهای آمادگی جسمانی - Physical fitness elements

اجزای امادگی جسمانی

مقدمه: .آزمون ایفرد (AAHPERD ) که از تستهای گوناگونی تشکیل شده به لحاظ مفید بودن ،جامع بودن و همچنین راحتی اجرا و عدم نیاز به وسایل پیچیده به سرعت در تمامی کشورهای جهان توسعه یافته و جنبه جهانی به خود گرفت. 

عمل نورم گیری به علت افزایش توان جسمانی افراد می بایستی حداقل هر 5 سال یکبار انجام شودو نورم جدید جهت ارزیابی افراد ارائه گرد

 امادگی جسمانی از اجزای بسیاری ساخته شده که هر یک از انها ماهیت ویژه ای دارد:

الف)وابسته به سلامت : ۱-نوع پیکری ۲-امادگی قلبی و عروقی ۳-انعطاف پذیری ۴- استقامت عضلانی ۵-قدرت عضلانی

ب)وابسته به مهارت : ۱-چابکی ۲-تعادل ۳-هماهنگی ۴-توان ۵-عکس العمل ۶-سرعت

حال به تشریح هر کدام از موارد بالا می پردازیم:

نوع پیکری بدن انسان در سه طبقه بندی قرار دارد:۱-فربه(اندمورف) :در ورزشهایی که نیاز به سرعت چابکی و پرش دارند ناموفق هستندالبته ممکن است در شنا افراد موفقی باشند۲-عضلانی(مزومورف) :این افراد در ورزشهایی که نیاز به قدرت،سرعت و توان داردمانند کشتی می توانند موفق باشند ۳-لاغر(اکتومورف) :این افراد در ورزشهایی که در ان تماس بدنی وجود دارد مانند کشتی ناموفق بوده و دچار اسیب دیدگی می شوند.اما در ورزشهایی مانند تنیس و بدمینتون می توانند موفق باشند.

امادگی قلبی و عروقی :آن را استقامت عمومی نیز می نامند.(توانایی گرفتن اکسیژن و مصرف آن).

انعطاف پذیری :به اندازه گیری قابلیت کشیده شدن عضله ها جهت وسعت دامنه حرکتی بیشتر در مفاصل مربوطه گفته میشود.

استقامت عضلانی :توانایی یک عضله برای تولید نیروی مداوم در زمان نسبتا طولانی.

قدرت عضلانی :حد اکثر نیرویی که می تواند در مقابل مقاومت معینی انجام برای یکبار انجام شود.

چابکی :قابلیتی است که فرد با توجه به سرعت،فرم بدن و جهت حرکت را با حفظ تعادل تغییر می دهد.

تعادل :به حفظ حالت بدن در شرایط مختلف اطلاق می گردد.

هماهنگی :نظم و تعادل بین اندامهای بدن حین انجام حرکات را هماهنگی گویند.

توان :به قابلیت فرد هنگام بکار گیری حداکثر قدرت در کوتاهترین زمان ممکن گفته می شود.

در یک کلام توان=قدرت (ضربدر) سرعت

عکس العمل :انجام واکنش در کوتاهترین زمان ممکن.

سرعت :عبارتست از به حرکت در اوردن یک عضو یا کل اعضای بدن در کوتاهترین زمان ممکن.

بررسی دستگاههای تولید انرژی بدن 

باتوجه به اینکه تامین انرژی در فعالیتهای متفاوت بصورت مختلفی در بدن انجام میگیرد لذا شناخت دستگاههای تولید انرژی بدن برای مربیان و ورزشکاران امری ضروری است. 


الف)سیستم هوازی: در این سیستم انرژی مورد نیاز بدن با حضور اکسیژن صورت می پذیرد.سوخت مورد نیاز این سیستم از طریق کربوهیدراتها،چربی ها و پروتیینها تامین میگردد.

فعالیتهای هوازی فعالیتهایی با شدت کم و مدت زمان طولانی میباشند که میتوکندری(نیروگاه سلول)نقش بسزایی را در تولید انرژی ایفا می کند.با انجام این فعالیتها تعداد و حجم میتوکندریها افزایش یافته و سیستم هوازی نیز تقویت میگردد.ورزشهایی مانند دو صحرانوردی و ماراتن،دوچرخه سواری استقامتی از این سیستم استفاده می شود.

ب)سیستم غیر هوازی: ۱-فسفاژن ۲-اسیدلاکتیک

فسفاژن(ATP-PC):در این سیستم انرژی مورد نیاز بدون حضور اکسیژن و سریعا تولید می شود. فعالیتهایی با شدت بالا و مدت زمان کم(زیر۲۰-۱۰ثانیه)در این سیستم جای می گیرند،که در آنATP و PC تولید انرژی می نماید. مانند: پرش طول،پرتاب نیزه،دو ۵۰ متر و ... .

سیستم اسید لاکتیک:در سیستم اسید لاکتیک یا گلیکولیز بی هوازی بدون حضور اکسیژن از طریق تجزیه ناقص گلوکز اسید لاکتیک تولید می شود.و نهایتا ATP و انرژی مورد نیاز بدن تامین می گردد.

در این سیستم تجمع اسید لاکتیک در سلولهای عضلانی و خون سبب خستگی می گردد.

در فعالیتهای شدید حدود ۲ الی ۳ دقیقه از این سیستم استفاده می شود.فعالیتهایی مانند دو ۴۰۰ متر،شنای ۲۰۰ متر و کشتی را می توان در این سیستم قرار داد.

فاکتورهای آمادگی جسمانی:

بسیار ضروری ومهم است که یک ورزشکار بداند در ورزشی که انجام میدهد کدام یک ازعوامل یا فاکتورهای آمادگی جسمانی نقش اساسی ایفا میکند زیرا از این طریق به نتایج مطلوب زیرخواهد رسید:

1- زمان رسیدن به نقطه عطف ومطلوب دربرخورداری ازفیزیک مناسب به حداقل ممکن میرسد(پیشرفت سریع )

2- ازآسیب دیدگی بی مورد تا مقیاس بالایی جلوگیری میکند 

3- ازفشارآوردن بی مورد بر سایرعضلات ودستگاههای بدن جلوگیری می نماید

4- زمان اجرای مطلوب حرکات ورزشی طولانی تر میگردد.(درسالهای بیشتری میتواند به فعالیت ورزشی موردعلاقه خود بپردازد)

5- موفقیت او در ورزش تقریبا تضمین شده خواهد بود (به شرط اینکه سایر عوامل نیز حتما مدنظر گرفته شوند مانند وراثت – آموزش صحیح وعلمی – انتخاب درست رشته ورزشی و...)

6- ازصرف هزینه های بی مورد بصورت چشمگیری کاسته می شود

7- تقریبا باکمترین امکانات به بهترین نتایج دست خواهد یافت

 

برای طراحی یک تمرین علمی نکات زیادی راباید درنظر داشت که یکی ازمهمترین آنها همان فاکتورهای آمادگی جسمانی خاص همان ورزش است. جالب است بدانید در ورزشهای گروهی حتی نوع تمرین وانتخاب یکی از فاکتورهای آمادگی جسمانی برای بازیکنانی که درپست های مختلف ایفای نقش می کنند نیز اهمیت بسزائی دارد برای روشن ترشدن مطلب مثالی میزنم :
 یک تیم فوتبال رادرنظر بگیرید ؛ قدرت بدنی ازمهمترین فاکتورهای آمادگی جسمانی برای این رشته ورزشی است ولی بازیکنی که در نوک حمله فعالیت می کند به یک نوع خاص قدرت نیازدارد(قدرت انفجاری) وبازیکنی که درخط دفاعی فعالیت می کند به یک نوع دیگر قدرت (قدرت پویا )این مورد درفاکتور استقامت نیز صادق است. بنابراین یک مربی آگاه وباتجربه هیچگاه یک نوع تمرین قدرتی را برای تمام افراد تیم تجویز نمی کند .

اما فاکتورهای آمادگی جسمانی :

1- قدرت : طبق تعریف قدرت حداکثر نیرویی است که میتوان برای یکبار اعمال نمود.

قدرت به چهار شکل الف- ایستا (ایزومتریک ) ب - پویا (ایزوتونیک ) ج- قدرت متغیر (ایزوکنیتیک) د- قدرت انفجاری یا توان (پلیومتریک ) تقسیم می شوند.

2- استقامت : بطورکلی عبارت است از توانایی تکرار حرکتی یکنواخت .

 استقامت نیز به دو صورت الف : استقامت قلبی – عروقی (تنفسی) و ب:استقامت عضلانی تقسیم میشود (البته استقامت عضلانی ازنظرزمان به استقامت کوتاه مدت - میان مدت و درازمدت تقسیم می شود).

3- سرعت : عبارت است ازتوانایی جابجا شدن کل بدن (مانند دو) یایک اندام ( مانند سرعت دست درمشت زنی) درحداقل زمان . (رابطه مستقیم با وراثت دارد.)

4- سرعت عکس العمل: عبارت است از فاصله زمانی بین دریافت محرک و شروع حرکت (دریافت محرک مانند شنیدن صدای تپانچه تا شروع حرکت دویدن دراستارت دوی 100متر) .

5- توان : بکارگیری حداکثر نیرو درحداقل زمان (درواقع همان قدرت انفجاری یا پلیومتریک است) 

6- انعطاف پذیری : به دامنه حرکتی گفته می شود که اعضا درآن دامنه قادر به حرکت هستند (باافزایش انعطاف پذیری خطر مصدومیت کاهش می یابد)

7- چابکی : به توانایی تغییر سریع و ناگهانی جهت حرکت وسرعت همراه با حفظ تعادل گفته می شود 

8- تعادل : به توانایی حفظ بدن در فضا تعادل گفته می شود که به دو صورت ایستا وپویا می باشد (ایستا مانند بالانس زدن روی دست ها وپویا مانند اجرای حرکتهای دارحلقه - بارفیکس یا پارالل) 

 

البته دربسیاری ازمنابع فاکتورهای آمادگی جسمانی هفت عدد می باشندکه سرعت وسرعت عکس العمل رایک فاکتور محسوب نموده اند ولی این دو با هم تفاوت داشته وتمرینات خاص خود را دارا هستند . یکی ازمهمترین تفاوت این دو را می توان چنین عنوان کرد که سرعت ارتباط مستقیم با عامل وراثت دارد( وجود تارهای روشن در عضلات) اما سرعت عکس العمل به نوعی اکتسابی بوده وباتمرین بهبود می یابد.

1 : ضربان قلب 
در شرایط عادی و استراحت با قرار دادن انگشتان سبابه و وسط بر روی یکی از نبض های بدن مانند ناحیه مچ دست و یا شریان گردن در قسمت انتها و تحتانی استخوان فک پائین تعداد ضربان قلب شخص مورد آزمایش را در مدت یک دقیقه می توان شمارش نمود . این عمل را در شرایطی که ورزشکار در اوج شدت تمرین بدنی می باشد تکرار می کنیم . مشخص کردن تعداد ضربان قلب در حالت استراحت و در شرایط حداکثر فشار تمرین های جسمانی یکی از روشهای تعیین میزان آمادگی جسمانی افراد می باشد . برای سهولت و در عین حال صحت عمل می توان تعداد ضربان قلب را در 15 ثانیه شمارش کرده و در عدد 4 ضرب نمود . تعداد کمتر ضربان قلب در شرایط استراحت و تمرین بیانگر آمادگی شخص است . واحد اندازه گیری در این آزمون تعداد ضربان قلب در مدت یک دقیقه می باشد . 
2. ظرفیت حیاتی 
تعیین حداکثر اکسیژن مصرفی هنگام تمرین های بدنی در زمان یک دقیقه معیاری است برای سنجش و آمادگی دستگاه تنفس بدن انسان . هر قدر توانائی مصرف اکسیژن بیشتر باشد ، قابلیت انجام و تداوم فعالیت های جسمانی بهتر خواهد بود . برای اندازه گیری مصرف اکسیژن جهت تعین ظرفیت حیاتی به روش ساده ، از یک دوچرخه ثابت استفاده می شود . در این آزمون ورزشکار به مدت 5 دقیقه بر روی دوچرخه نشسته و در حد توانائی به رکاب ها فشار آورده و پا می زند . قبلا درجه دوچرخه به مقدار مورد نیاز ثابت می شود . واحد اندازه گیری در این آزمون لیتر در دقیقه است . 
3. ضخامت چربی 
اندازه گیری چربی بدن انسان به روشهای نسبتا مشکل قابل اجرا است ، ولی با توجه به تحقیقات انجام شده مبنی بر اینکه مجموع اندازه های سطحی سه ناحیه مشخص شده بدن نسبت مستقیم با درصد چربی دارد ، لذا با این روش ساده مقایسه لازم بین ورزشکاران مختلف صورت می گیرد . برای این منظور با استفاده از یک دستگاه کالیپری ا اندازه گیرنده پوست و ناحیه سطحی بدن ، سه قسمت شامل عضله سه سر بازوئی ، ناحیه کتف و ناحیه شکمی را بطور دقیق اندازه می گیریم . مجموع سه اندازه گیری را یادداشت کرده و آن را با اعداد داخل جدول استاندارد مقایسه می کنیم . برای اندازه گیری ناحیه عضله سه سر بازوئی نقطه ای در وسط فاصله بین مفصل آرنج و مفصل شانه مشخص کرده و با دو انگشت شست و سبابه محل فوق را گرفته سپس با کالیپر اندازه گیری می نمائیم . همین روش در دو ناحیه دیگر نیز صورت می گیرد بطوری که نقطه بعدی یک سانتیمتر یا بیشتر از راس تحتانی استخوان مثلثی شکل کتف و در امتداد یکی از اضلاع آن بوده و نقطه سوم در ناحیه شکمی بین ناف و قسمت فوقانی و قدامی استخوان خاصره می باشد . واحد اندازه گیری بر حسب میلیمتر است . 
  دوها 
دو 45 متر ، بر اساس زمان صرف شده بر حسب ثانیه و دوهای 540 متر و 1600 متر بر حسب دقیقه و ثانیه مشخص شده اند . در دو 12 دقیقه مسافت طی شده بر حسب کیلومتر محاسبه می گردد . 
  دو 9 +4 متر 
با مشخص کردن یک فاصله 9 متری و کشیدن دو پاره خط در ابتدا و انتهای این فاصله دو قطعه چوب کوچک را در یک سو قرار داده و فرد مورد آزمایش در سوی دیگر می ایستد . با فرمان شروع ، ورزشکار می باید با حداکثر سرعت فاصله 9 متر را دویده و با برداشتن یک قطعه چوب آن را به سمت مقابل آورده و حرکت را برای حمل چوب دوم نیز ادامه دهد . به همین ترتیب فاصله 9 متر تعیین شده را 4 بار با حداکثر سرعت و در حد توانائی خود طی می کند . زمان شروع تا پایان این حرکت بر حسب ثانیه ثبت می گردد. 
  دو مار پیچ 
در یک مسیر تعیین شده 10 متری ، 4 مانع را با فاصله 3 متر از یک دیگر طوری قرار می دهیم که مانع اول تا چهارم هر کدام به فاصله نیم متر از خط شروع و خط پایان فاصله داشته باشند . با شروع حرکت ورزشکار مورد آزمایش با حداکثر توان و سرعت خود سعی می کند ابتدا یک بار فاصله 10 متر را بطور رفت و برگشت طی کرده ، سپس با عبور از پشت اولین مانع بطور مارپیچ از میان بقیه مانع ها عبور نماید . در پایان مجددا فاصله 10 متر را بطور رفت و برگشت یک بار دیگر طی کرده و به خط پایان می رسد . زمان صرف شده بر حسب ثانیه ، معیار اندازه گیری این حرکت است . 
 پرش طول در جا 
پاره خطی روی زمین رسم کرده و شخص مورد آزمایش در پشت آن قرار می گیرد . او می باید در حد توان خود به جلو و بطور طولی پرش نماید . محل فرود پاشنه ها تا پاره خط رسم شده میزان پرش را مشخص می کند . این حرکت در دو نوبت انجام شده و بیشترین طول پرش ثبت می گردد. مقیاس تعیین شده ، پرش طول نسبت به قد شخص در نظر گرفته شده است . 
 پرش ارتفاع در جا 
ورزشکار مورد نظر در کنار دیواری مدرج ایستاده و یکی از دست های خود را بدون اینکه کف پاهایش از زمین جدا شود بطور کاملا کشیده بالا می برد و محل برخورد انتهای انگشت وسط با دیوار اندازه گیری می شود ، سپس به حالت اولیه برگشته سعی می کند بدون دور خیز ، در حداکثر توانائی خود بطور عمودی به بالا جهش کرده و انگشت وسط دست خود را به بالاترین نقطه ممکن بزند . اختلاف فاصله دو نقطه بدست آمده ، ارتفاع پرش را به سانتیمتر مشخص می کند . این حرکت در دو نوبت صورت گرفته و بهترین نتیجه درج می گردد. 
  پرش جفت دو طرف 
قطعه چوب یا مانع کوچکی به طول 50 و به عرض 20 و ارتفاع 10 سانتیمتر بر روی زمین قرار می دهیم . فرد مورد آزمایش می باید با فرمان شروع به مدت یک دقیقه با هر دو پا به دو طرف این مانع پرش نماید . تعداد دفعات پرش های انجام شده در یک دقیقه ، واحد اندازه گیری این آزمون می باشد . 
 کشش میله 
این آزمون که به حرکت بارفیکس معروف است توانایی بالا کشیدن بدن به کمک دستها و با استفاده از یک میله افقی را مشخص می کند . در هر بار می باید ناحیه چانه تا حد میله بالا آمده و مجددا به حالت اولیه با دستهای کاملا کشیده باز گشت نماید . تعداد دفعات انجام گرفته در حد توانائی هر فرد واحد اندازه گیری در این آزمون محسوب می شود . 
  فشار موازی 
آزمون فوق با استفاده از دستگاه پارالل که یکی از وسایل مورد استفاده در ورزش ژیمناستیک است به مورد اجرا گذارده می شود . شخص در حالی که دو میله موازی پارالل را در دستهای خود گرفته است ، بطور عمودی و بین دو میله بدون حرکت مستقر می شود . باید توجه داشت که مفاصل آرنج های دو دست کاملا باز و هیچگونه خمیدگی نداشته باشد . با فرمان شروع ، شخص مورد آزمایش ، می باید بدن را کاملا پائین برده و مجددا با فشار به حالت اولیه باز گرداند . با شمارش این حرکت تعداد دفعات انجام شده در حد توانائی ملاک ارزشیابی خواهد بود . 
  قدرت پنجه 
بوسیله نیرو سنج دستی بر حسب کیلو گرم بدست می آید . اعداد قید شده در جدول های استاندارد بیانگر نسبت نیروی اعمال شده به نیروسنج بر وزن بدن فرد مورد آزمایش می باشد . 
  توانائی دستها 
در حالی که ورزشکار روی نیمکت به پشت خوابیده و کف پاها روی زمین مستقر هستند ، میله وزنه ها را با دست ها گرفته و بر روی سینه می آورد ، سپس با فشار آن را بالا برده بطوری که مفاصل آرنج های هر دو دست کاملا باز شوند . این حرکت می باید تنها در یکبار و در حداکثر توانائی شخص انجام پذیرد . مقدار وزنه مورد استفاده مقیاس تعین کننده این آزمون است . واحد تعیین شده در جدول های استاندارد بر اساس نسبت وزنه قابل حمل بر وزن بدن شخص مورد آزمایش می باشد . 
  توانائی پاها 
در دستگاه بدنسازی و در قسمت پرس پاها ، وزنه ای انتخاب می شود که شخص مورد آزمایش با فشار پاها تنها یک بار قادر به جابجائی آنها باشد . مقدار وزنه جابجا شده مقیاس این آزمون است . واحد تعیین شده ، نسبت وزنه جابجا شده به وزن بدن شخص می باشد.