خصوصیات یک معلم ورزش خوب چیست؟

یکی از مسایلی که در سالیان اخیر کمتر به آن توجه شده است، بحث معلمان تربیت بدنی، ویژگی‎ها و نقش‎های آن‌ها در مدارس است. سال‎ها است که در کشورهای پیشرفته، معلم ورزش اگر نقش و جایگاهی مهمتر و برجسته‎تر از سایر معلمان نداشته باشد، نقش کمتری ندارد.

گواه این ادعا نیز نقش انکارناپذیر دبیران ورزش در زمینه اهداف آموزشی و بهداشت روانی و جسمی دانش‎آموزان است. با وجود این، در کشور ما، دبیران ورزش نتوانسته‎اند آن‎گونه که باید و شاید از عهده نقش خود برآیند. گذشته از این، دبیران ورزش در جهت لذت بردن دانش‎آموزان از زنگ ورزش هم تا حدی ناکام بوده‎اند.

سیدحسین مرعشیان، عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز در گفت‎وگو با خبرنگار ورزشی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) - منطقه خوزستان، عنوان کرد: در باب این موضوع توصیه می​شود که از کارشناسان ورزش به عنوان معلم ورزش استفاده شود. در گذشته سیاستی در آموزش و پرورش بود که در دوره ابتدایی و بعضا متوسطه و بالاتر همان مربی که به عنوان مثال ریاضی و علوم تدریس می​کرد، همان شخص معلم ورزش نیز بود، ولی اکنون چندین سال است که به صورت اختصاصی معلم ورزش برای مقاطع مختلف در نظر می​گیرند که این عمل بسیار منطقی، علمی و صحیح است.

وی درخصوص ویژگی‎های معلم ورزش توضیح داد: یک کارشناس ورزش و تربیت بدنی در وهله نخست می‌بایست مدرک تخصصی رشته تربیت بدنی را دارا باشد، یعنی اگر قرار است به عنوان معلم ورزش فعالیت کند، مدرک کاردانی یا کارشناسی تربیت بدنی را از یکی از دانشگاه​های سراسر کشور دارا باشد؛ در واقع رشته متناسب با تخصص می​بایست به کار گمارده شود.

عضو هیات علمی دانشکده تربیت‎بدنی و علوم ورزشی دانشگاه شهیدچمران اهواز با بیان این‎که معلم ورزش یک سری آیتم​ها و شرایط دارد، افزود: وقتی از افرادی که دانشجو هستند و تمایل دارند تربیت بدنی بخوانند آزمون گرفته می​شود، به جز دروس تئوری که یک احتساب نمره‎ای دارد، در بحث عملی هم یکسری آزمون‎ها گرفته می‎شود. یعنی درنهایت، سیاست وزارت علوم، تحقیقات و فن‎آوری این است که کسی که قرار است در رشته ورزش فعالیت کند و معلم یا استاد ورزش شود، غیر از این‎که باید از مباحث تئوری ورزش آگاهی نسبی یا بعضا کامل داشته باشد، باید آمادگی عملی هم داشته باشد. یعنی از لحاظ فیزیک بدنی و آمادگی جسمانی، فاکتورها و توانایی​های اولیه را دارا باشد که بتوان به عنوان معلم ورزش از آن‎ها استفاده کرد.

وی در پاسخ به سوالی در این خصوص که چرا بسیاری از معلمان تربیت بدنی علی​الخصوص در مدارس نقشی خنثی دارند؟ گفت: این مساله به مدیریت بازمی‎گردد. در بحث مدیریت یکسری عوامل درگیر هستند. وظایف مدیریت را اگر بخواهیم تعریف کنیم، اول برنامه​ریزی است، سپس سازماندهی، هدایت و در نهایت کنترل. شما برنامه​ریزی می​کنید یعنی هدف را معلوم می​کنید و بعد متناسب با هدف، برنامه را می​چینید و سازماندهی می‌کنید. این که گفته می‎شود سازماندهی، یعنی افراد متناسب با یک رشته را به کار می​گیریم. سپس بحث هدایت را داریم که در آن افراد را راهنمایی می‎کنیم. بنابراین ابتدا برنامه​ریزی، سپس سازماندهی و بعد هدایت را انجام می​دهیم ولی در بحث آخر که کنترل می‎باشد، ما مقداری کمرنگ و ضعیف علم می​کنیم. اگر مقوله کنترل به درستی انجام نشود همین اتفاقی که به آن اشاره شد، رخ خواهد داد و معلمان نقش خنثی پیدا می‎کنند. من فکر می‎کنم اگر نظارت و کنترل با دقت بیشتری انجام شود، قطعا شاهد این اتفاق نخواهیم بود.

مرعشیان با اشاره به اهداف مختلف درس تربیت بدنی خاطر نشان کرد: یکی از بحث​ها، بحث معنوی ورزش است که از صدر اسلام ائمه اطهار ما به آن اهمیت می​دادند و غیر از مباحث دینی و اخلاقی که پیگیری می‎کردند، در رابطه با ورزش هم توصیه‎های مختلفی می​کردند. به عنوان مثال پیامبر (ص) فرمودند که "به فرزندان خود شنا، سوارکاری و تیراندازی" بیاموزید. این نشان می​دهد که از صدر اسلام، ورزش جایگاه خاصی داشته است.

وی اظهار کرد: اگر به عنوان یک فرد دانشگاهی از من سوال شود که معلمان ورزش باید چه ویژگی​هایی داشته باشند در پاسخ می​گویم، در بحث آمادگی جسمانی، تنها سرعت، قدرت و استقامت نیست که انسان را آماده می​کند و در بحث آمادگی جسمانی و آمادگی بدن، حتی نوع لباسی که فرد می​پوشد روی کیفیت کار تاثیر می‎گذارد. من به عنوان یک انسان دانشگاهی توصیه‌ای که می‌کنم این است که اولا معلمان ورزش باید به‎روز باشند و دوما حتما به صورت پیوسته و در مقاطع زمانی مختلف، تست‌های آمادگی جسمانی از آن ها به عمل آید. یکسری فاکتورهای آمادگی جسمانی را به عنوان اساس کار، معلم ورزش باید دارا باشد. وقتی یک معلم ورزش با یک شخصیت ورزشی و کاراکتر خاص یا تیپ و اندام ورزیده سر کلاس ورزش حاضر می‌شود، این امر در کنار دانشی که دارد قطعا علاقمندان به ورزش را در آن کلاسی که در اختیارش است، بیشتر می‌کند و رغبت دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد.

این مدرس تربیت‌بدنی در بخش دیگری از صحبت‎های خود، نقش معلمان تربیت‌بدنی را در توسعه ورزش مدارس و پرورش قهرمان‌ها، کلیدی برشمرد و گفت: معلمان ورزش در این راه نقش کلیدی ایفا می‌کنند و این نقش کلیدی، شناسایی استعدادهای ورزشی در مدارس، گسیل دادن و راهنمایی کردن آن ها به رشته‌های تخصصی خاص می‌باشد.

وی افزود: اگر یک معلم ورزش به خصوص در رده‌های پایه تحصیلی آگاهی ورزشی کاملی داشته باشد، وقتی یک دانش‌آموز را می‌بیند که به نسبت سایر دانش‌آموزان به لحاظ قدرت بدنی دارای وضعیتی منحصر به فرد است، سعی می‌کند او را به سمت یکی از رشته‌های ورزشی که پتانسیل آن را دارد، هدایت کند و از آن‎جایی که دانش‌آموز از معلمش حرف شنوی دارد، به توصیه‌های معلم ورزش عمل می‌کند. معلم ورزش در این راستا مثلا به دانش‌آموز می‌گوید فیزیک بدنی شما به درد ورزش کشتی می‌خورد یا به او می‌گوید اندام ترکه‌ای شما به درد تکواندو و یا کاراته می‌خورد، یا انعطاف بدنی بالای شما برای ژیمناستیک مناسب است و یا این که استقامت قلبی – ریوی شما جهت ورزش دو و میدانی مناسب است؛ بنابراین معلم با شناسایی این افراد، آن ها را به هیات‌های ورزشی شهرستان‌ها معرفی می‌کند و به این ترتیب می‌تواند نقش اساسی در پرورش قهرمان‌ها ایفا کند.

مرعشیان ادامه داد: یک معلم ورزش وقتی دانش‌آموزان خود را راهنمایی می‌کند، در واقع میان‌برها را به او نشان می‌دهد. در خارج از کشور از ورزشکاران تست‌هایی گرفته می‌شود. به عنوان مثال تارهای کند انقباض و تند انقباض یک ورزشکار را مشخص می‌کنند. اگر تعداد تارهای کند انقباض یک ورزشکار بیشتر باشد به او می‌گویند شما برای ورزش‌های استقامتی مفید هستی و یا ورزشکاری که تارهای تند انقباض او بیشتر باشد به او می‌گویند، شما در ورزش‌های دو سرعتی موفق‎تر خواهی بود. ما نیز اکنون در حال رفتن به این سمت هستیم. اخیرا هم پایگاه قهرمانی استان در اهواز مجددا فعال شده است و معلمان ورزش می‌توانند افراد مستعد را به این پایگاه‌ها معرفی کنند تا این استعدادها هرز نروند.

وی اظهار کرد: در بحث انگیزه نیز مسایل مختلفی درگیر هستند، به عنوان مثال، خود معلم چنانچه تغذیه مناسب نداشته باشد و یا از لحاظ مشغله فکری ذهنش درگیر باشد، قطعا انگیزه او کمتر می‌شود. چنانچه یک دبیر ورزش، فراغ بال و آرامش داشته باشد و امکانات لازم نیز در اختیارش باشد، صد درصد با روحیه بهتری سر کلاس حاضر می‌شود.

عضو هیات علمی گروه مدیریت و برنامه‌ریزی ورزشی دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: با وجود این، بعضی‌ها هستند که وجدان کاری را به نحو احسن و شایسته به کار می‌برند و بعضی‌ها به مراتب کمتر آن را در دستور کار قرار می‌دهند. این تعهد و وجدان کاری در میان معلمان ورزش نسبی است و در بعضی کم و در بعضی بیشتر وجود دارد. بعضی‌ها انواع و اقسام مشکلات شخصی دارند ولی علی‎‏رغم وجود مشکل، مسوولیت‌هایی که در زمان مشخص به آن ها سپرده شده است را به نحو شایسته انجام می‌دهند. بنابراین به عقیده من، اگر بحث وجدان کاری و اخلاق حرفه‌ای رعایت شود، خیلی از مشکلات رفع خواهد شد و مسیر رسیدن به اهداف، هموارتر می‌شود.

وی با بیان این‎که اعتقادم این است که اطلاعات مربیان در خصوص اصول تمرینات بدنی باید نسبی باشد، اضافه کرد: انتظار نمی‌رود معلمان ورزش در خصوص علم تمرین دانای کل باشند یا در باب تغذیه و آمادگی جسمانی متخصص باشند ولی انتظار داریم که به اصول اساسی مساله آگاه باشند. یک معلم ورزش باید آگاهی نسبی نسبت به این موارد داشته باشد، یعنی فاکتورهای آمادگی جسمانی نظیر سرعت، قدرت و استقامت را بداند، در مورد تغذیه اطلاعات کافی و از علم تمرین شناخت داشته باشد.

این مدرس دانشگاه خاطرنشان‌کرد: کسانی که به عنوان معلم ورزش گمارده می‌شوند، حتما باید دارای مدرک ورزشی باشند، به عبارت دیگر کارشناس ورزش باشند و حداقل لیسانس تربیت‎بدنی را دارا باشند.

وی اضافه کرد: در حال حاضر دکتر گودرزی وزیر محترم ورزش و جوانان کشور، در حال سازماندهی قانونی در وزارت ورزش و تدوین نظامی است که به واسطه آن تمام اشخاص مرتبط با تربیت‌بدنی که معلمان ورزش نیز جزیی از آن ها هستند، زیر پوشش این نظام قرار ‌گیرند؛ درست به مانند مهندسان که تحت سیستم نظام مهندسین فعالیت می‌کنند. به عقیده من چنانچه این اتفاق بیفتد، کار ماندگاری خواهد شد و دیگر کمتر شاهد خواهیم بود که در مدرسه‌ای، دبیر ورزش آن غیرورزشی باشد.

مرعشیان در پاسخ به سوالی درخصوص این‎که بی‎تحرکی‎ جامعه تا چه اندازه ناشی از آشنا نکردن دانش‎آموزان با ورزش و اهمیت آن است؟ گفت: هر کس که مدرک ورزشی دارد، دلیل بر ورزشی بودن آن فرد نیست. خود بنده دانشجویانی دارم که در مقطع لیسانس تربیت‌بدنی تحصیل می‌کنند ولی همچنان در این مقوله ضعیف هستند. این امر از آن جا نشات می‌گیرد که این دانش‌آموزان در رشته‌های تحصیلی مورد علاقه خود موفق به قبولی نمی‌شوند و به ناچار به رشته تربیت‌بدنی روی می‌آورند. بنابراین به نظر من اگر دبیران ورزشی که دارای مدرک ورزشی هستند، در کنار مدرک ورزشی یک تخصص ورزشی در یک رشته خاص را هم با بالاترین مدرک داشته باشند، فوق‌العاده می‌توانند به بهبود ورزش ما در آموزش و پرورش کمک کنند.

وی ادامه داد: با این حال، علاوه بر این موضوع، مسایل دیگری نیز در بی‌تحرکی جامعه امروز ما تاثیر گذاشته است که در بین آن ها می‌توان به این مطلب اشاره کرد که بچه‌ها بیشتر به بازی های رایانه‌ای و الکترونیکی علاقه‎مند هستند و تحرک آن ها کمتر شده و شاهد هم هستیم که بیشتر بچه‌ها در جامعه امروز دارای تیپ چاق هستند و نسل جدید در واقع تُپل است. زندگی آپارتمانی نیز به بی‌تحرکی بچه‌ها دامن می‌زند که این واقعا زنگ خطری جدی است.

عضو هیات علمی گروه مدیریت و برنامه‌ریزی ورزشی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: طبق این گفته که عقل سالم در بدن سالم است، اگر بخواهیم تعریفی از بهداشت ورزش ارائه دهیم باید بگوییم؛ بهداشت ورزش، کلیه کارهایی است که قبل، حین و بعد از فعالیت‌های ورزشی انجام می‌دهیم تا دچار آسیب‌دیدگی نشویم. قطعا معلم ورزش در بهداشت ورزش فوق‌العاده می‌تواند تاثیرگذار باشد و می‌تواند با راهنمایی کردن، بچه‌ها را به سمت فعالیت‌های ورزشی سوق دهد.

وی اظهار کرد: در تمام مقاطع تحصیلی، مربیان باید اصول پایه را جهت تدریس رعایت کنند و اگر اصول مقدماتی در مقاطع ابتدایی نیز به درستی آموزش داده شود، در مقاطع بالاتر مشکلات کمتر می‌شود.

مرعشیان در پایان تصریح کرد: برای این‎که دانش‎آموز بیشترین لذت را از زنگ ورزش و درس تربیت‎بدنی ببرد، معلم باید تنوع را در کارش داشته باشد و این مساله‎ی بسیار مهمی است. معلم اگر علاقه‌مند به رشته ورزش باشد، نوع تمریناتی که می‌دهد، نوع برنامه‌هایی که جهت دانش‌آموزان تدارک می‌بیند و حتی نوع لباسی که می‌پوشد متنوع خواهد بود. معلمان و حتی استادان ورزشی‎ای هستند که در طول یک ترم تحصیلی با یک دست لباس و کفش ثابت در کلاس‌ها حاضر می‌شوند که این مساله چندان خوشایند نیست. برعکس، تنوع در مسایلی از این دست، در جذب دانش‌آموز به ورزش و لذت بردن او از کلاس ورزش، بیشتر و بیشتر می‌تواند تاثیرگذار باشد.